Dzieci, które są bardziej…. ( czyli jak objawia się ADHD)
Dzieci, które są bardziej… (czyli jak objawia się ADHD)
W obiegowej opinii części rodziców i pedagogów ADHD jest jedynie wymysłem psychologów i niewydolnych wychowawczo rodziców. Objawy ADHD u dziecka odbierane są często, jako efekt braku konsekwencji w procesie wychowania, nieposłuszeństwa czy nieprzestrzegania powszechnie panujących zasad i reguł. Dziecko otrzymuje łatkę „niegrzecznego” i „niewychowanego”, ponieważ, pomimo swoich usilnych starań, ciągle odstaje i jest bardziej… rozkojarzone, ruchliwe, niecierpliwe, gadatliwe lub po prostu trudne. A tak naprawdę potrzebuje zrozumienia swoich trudności i zwykłej akceptacji, by przy odrobinie pomocy opiekunów móc pokazać także pozytywne aspekty swego charakteru.
Zacznijmy od początku. Skąd się bierze ADHD?
Najnowsze badania pokazują, że w całej populacji ryzyko wystąpienia ADHD wynosi od 3% do 10%. Jednak w sytuacji wystąpienia tego zespołu, u któregoś z członków dalszej lub bliższej rodziny szansa na zachorowanie wzrasta nawet do 50%. W związku z tym od wielu lat zwraca się uwagę na genetyczne uwarunkowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Dlatego też specjaliści uważają, że jest to zaburzenie przekazywane z pokolenia na pokolenia. Warto podkreślić, że z tego powodu ADHD nie może być wynikiem złego wychowania dziecka przez rodziców. Jednak nieleczenie tego zespołu oraz nieprawidłowe metody wychowawcze mogą nasilać pewne zachowania dziecka i prowadzić do powikłań.
Badania wskazują, że płaty czołowe oraz ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują u dzieci z ADHD dużo słabiej. Kolejną różnicą, którą zauważyli badacze jest fakt, że struktury mózgu odpowiedzialne za procesy kojarzenia wzrokowego i słuchowego są obciążone nadmiarem bodźców, które zakłócają funkcjonowanie tych procesów. Innej pracy mózgu dopatrzono się równiej w spoidle wielkim i móżdżku. Okazało się, że u osób z ADHD występuje możliwość zaburzeń równowagi między neuroprzekaźnikami: noradrenaliną i dopaminą.
Co to jest ADHD?
W Polsce posługujemy się dwoma klasyfikacjami, według których specjaliści mogą postawić diagnozę. Jedna z klasyfikacji to ICD-10, druga DSM IV. Tak, więc ADHD jest to rozpoznanie medyczne, które jest diagnozowane przez zespół specjalistów (lekarza psychiatrę dzieci i młodzieży oraz psychologa).
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej wg ICD – 10 składa się z trzech grup objawów:
1. zaburzeń koncentracji uwagi
2. nadruchliwości
3. impulsywności.
Aby można było postawić taką diagnozę muszą wystąpić powyżej opisane objawy, które są niewspółmierne do wieku i rozwoju dziecka, czyli zbyt intensywne. Tak duże nasilenie powoduję również problemy w życiu małego człowieka na terenie szkoły i domu.
W zależności od tego, w której grupie objawów jest ich najwięcej mogą występować podtypy według DSM IV tj.
1. podtyp z przewaga zaburzeń koncentracji uwagi,
2. podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej,
3. typ mieszany (u dziecka występują objawy nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń uwagi).
Przyjrzyjmy się niektórym z objawów ADHD:
Zachowania wynikające z słabszej koncentracji uwagi:
• nie reaguje na polecenia, nie odpowiada,
• bardzo długo zabiera się do prac,
• wszystkie przedmioty rozpraszają go,
• odchodzi od stolika,
• podczas posiłku zajmuje się czymś innym,
• nie pamięta, co miał zrobić,
• śni na jawie,
• roztargniony robi kilka rzeczy na raz.
Zachowania wynikające z nadruchliwości:
• biega po sali, kręci się, macha nogami rękami,
• nie potrafi spokojnie siedzieć przy stoliku,
• wspina się na przedmioty,
• woli zabawy ruchowe niż „stolikowe”,
• nie usiedzi podczas posiłku, je biegając,
• dużo mówi,
• robi dużo hałasu i zamieszania wokół siebie,
• podczas słuchania bajki lub oglądania TV jest w ciągłym ruchu (staje na głowie, skacze itd.).
Zachowania wynikające ze słabszej kontroli, impulsywności:
• nie potrafi przewidzieć skutków swojego zachowania,
• szybciej robi niż myśli,
• rozpoczyna zadanie bez wysłuchania do końca polecenia nauczyciela,
• ma kłopoty z wykonaniem złożonych poleceń,
• słabo uczy się na podstawie wcześniejszych doświadczeń,
• nie potrafi czekać na swoją kolej, chce być zawsze pierwszy,
• często ulega urazom, wypadkom,
• zabiera zabawki innym dzieciom.
ADHD występuje u obu płci. Jednak u chłopców częściej diagnozuje się podtyp z przewagą nadruchliwości i podtyp mieszany, a u dziewczynek podtyp z przewagą zaburzeń uwagi. Z wiekiem nasilenie objawów zmniejsza się.
Dzieci z ADHD napotykają na swojej drodze wiele trudności, począwszy od braku zrozumienia przez rodziców i nauczycieli po trudności w kontaktach społecznych. Wynikają one jednak ze słabszych strategii radzenia sobie, a nie z problemów w nawiązywaniu kontaktów. Często są nieakceptowane przez rówieśników i mogą stać się ,,kozłami ofiarnymi”, które można za wszystko obwinić. Dają się łatwo prowokować rówieśnikom. Są to dzieci, które często znajdują się w nieodpowiednim miejscu, gdzie ciągle coś się dziej. Z tego też powodu są nadmiernie karane, często niesłusznie.
WAŻNE!!!
Warto pamiętać o tym, że opisane powyżej zachowania są objawami zaburzenia, a nie celowym „niegrzecznym” działaniem dziecka i dlatego nie powinno być za nie karane. Wyobraźmy sobie osobę na wózku inwalidzkim, od której wymagamy samodzielnego wejścia po schodach. Możemy ją straszyć karą, naganą do dzienniczka a i tak nie przyniesie to pożądanych efektów. Ponieważ, pomimo wielkiej chęci, osoba na wózku nie będzie mogła sprostać naszym wymaganiom. Nie z lenistwa czy niechęci, ale z braku możliwości.
Niestety bardzo często spotyka to dzieci z ADHD, które przez nauczycieli i rodziców najczęściej karane są za objawy, nad którymi nie są wstanie zapanować. Konsekwencją tego postępowania może być wystąpienie powikłań, które mogą przybierać formę zaburzeń opozycyjno -buntowniczych, niskiej samooceny, zaburzeń zachowania czy depresji.
Pamiętajmy jednak o zdrowym rozsądku i jeżeli dziecko:
• bije dzieci lub osoby dorosłe,
• pluje,
• popycha,
• szarpie,
• gryzie
• celowo bałagani,
• niszczy przedmioty swoje lub innych,
to za takie zachowanie powinno zawsze ponieść ustalone wcześniej konsekwencje, niezależnie od tego, jaką ma diagnozę.
Jak leczymy ADHD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest złożonym zaburzeniem, dlatego też jego leczenie jest długie i wymaga współpracy wielu specjalistów. Pamiętajmy, że nie da się wyleczyć dziecka z ADHD, możemy jedynie wspomóc jego rozwój, zapobiegać powikłaniom i poprawić komfort życia dziecka i jego rodziny a tym samym stworzyć mu szansę na osiąganie adekwatnych celów. Wiele dzieci z ADHD kończy swoją edukacje przed czasem, nie wykorzystując swoich możliwości poznawczych.
Leczenie powinno opierać się na współpracy rodziców, szkoły, lekarza, psychologa i psychoterapeuty. Dużą rolę odgrywa psychoedukacja rodziców i nauczycieli, którzy muszą nauczyć się postępowania z dzieckiem oraz odróżniania objawów od zachowań niepożądanych. Rodzice dzieci z ADHD powinni wziąć udział w specjalnych warsztatach umiejętności rodzicielskich, które pomogą im uporządkować życie dziecka i całej rodziny. Czasem zdarza się, że pomimo dużego zaangażowania i wysiłku wszystkich stron efekty pracy są niewspółmierne do wysiłku, a dziecko sobie nie radzi. W takich momentach warto jest rozważyć leczenie farmakologiczne.
mgr Beata Melaniuk
psycholog, psychoterapeuta z Centrum Terapii Hypnos
Bibliografia
1. Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka, „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”, Lublin, 199